De vocoder – uitgelegd met voorbeelden

De vocoder is een effect dat meestal wordt gebruikt met de menselijke stem, voor het eerst gehoord in elektronische muziek en heeft zich al lang een plaats verworven in rock- en popmuziek. We kijken naar de ontwikkeling, functionaliteit, huidige modellen en geven een paar muziekvoorbeelden om te kunnen begrijpen wat een vocoder eigenlijk is.

Vocoder – De oorsprong

De vocoder werd, zoals veel alledaagse voorwerpen, oorspronkelijk ontwikkeld voor militaire doeleinden. Het doel was het elektronisch verzenden van spraak in gecodeerde vorm en met een lagere datasnelheid, wat ook de naam verklaart: een combinatie van de Engelse termen “voice” en “encoder”. Op een zeer vereenvoudigde manier werd een audiosignaal verdeeld in frequentiebanden waarvan de waarden als parameterset werden verzonden. Dit bespaarde een grote hoeveelheid data, omdat de daadwerkelijke stem niet werd verzonden.

Aan de andere kant werd alles opnieuw gesynthetiseerd door opnieuw een spraaksignaal te creëren uit een ruissignaal als stemvervanger via de parameters. Er werd geprobeerd het menselijk spraakorgaan na te bootsen met stembanden (ruis) en tong en lippen (parameters). Dit was niet zo goed als de hedendaagse coderingstechnieken en compressie-algoritmen, maar de vocoder werd tussen 1936 en 1939 ontwikkeld.

Korg Micro Korg Analog Modelling Synthesizer

Na de eerste pogingen van Werner Meyer-Eppler, hoofd van de afdeling fonetiek aan de universiteit van Bonn, in de jaren ’50 om elektronische muziek te maken, ontstond de eerste vocoder die in een muzikale context werd gebruikt: de Siemens-synthesizer, ontwikkeld in München. En sinds Bob Moog en Wendy Carlos in 1971 een vocoder ontwikkelden en gebruikten voor de soundtrack van de film “Clockwork Orange”, was er een echte impuls voor verdere ontwikkeling van dit nieuwe instrument. Uiterlijk eind jaren zeventig had de vocoder zijn intrede gedaan in de populaire muziek dankzij bands als Kraftwerk, Pink Floyd en Electric Light Orchestra. Tussen 1976 en 1979 werden modellen zoals de EMS Studio Vocoder, Korg MS-10 of de Roland VP-330 op de markt gebracht.

Vocoder – Hoe het in muziek wordt gebruikt

Het basisprincipe van een vocoder in de muziek is in principe hetzelfde als de originele versie: er is een draaggolfsignaal waarvan het niveau wordt gemoduleerd door een tweede signaal. In plaats van ruis wordt nu echter meestal een vrij te kiezen draaggolfsignaal gebruikt, dat door het modulatiesignaal wordt beïnvloed. Veel vocoders hebben hiervoor hun eigen geluidsgenerator, maar dit is niet absoluut noodzakelijk als er een externe ingang voor het draaggolfsignaal beschikbaar is. Het modulatiesignaal wordt nu ook opgedeeld in verschillende frequentiebanden door middel van banddoorlaatfilters. In de afzonderlijke frequentiebanden analyseren envelopvolgers vervolgens de volumecurve en brengen deze dienovereenkomstig over naar het draaggolfsignaal. De draaggolf is dus wat als geluid uit de vocoder komt, en het modulatiesignaal beïnvloedt hoe de draaggolf wordt gehoord.

Elk continu signaal met zoveel mogelijk harmonischen is geschikt als draaggolf. Dit zorgt ervoor dat de modulaties door het tweede signaal ook een passend effect hebben. En natuurlijk mag het draaggolfsignaal ook een melodie of polyfone akkoorden zijn, zodat het afgewerkte vocoder-signaal begint te…zingen!

De menselijke stem wordt vaak gebruikt als modulatiesignaal, wat duidelijk is vanwege de oorsprong en de aanwezigheid van een microfoon, vaak al aanwezig in vocoders. Dat gezegd hebbende, het gebruik van de menselijke stem is geenszins verplicht! Om interessante en unieke resultaten te bereiken, werkt eigenlijk elk signaal dat het draaggolfsignaal duidelijk “beweegt”, dus ook drums, percussie of andere signalen met snelle attack-fasen en duidelijke niveauverschillen die overeenkomstige sprongen in het draaggolf-signaal veroorzaken.

Vocoder – Hardware en software

Vocodergeluiden komen steeds weer terug in de hedendaagse muziekgeschiedenis en zijn nu een onmisbaar element in de muziek. Van technologisch ambitieuze moderne voorstellen tot heruitgaven en replica’s van de klassiekers, er zijn veel Vocoder-gerelateerde instrumenten om uit te kiezen voor je volgende muzikale avontuur.

Korg microKorg 

De Korg microKorg is niet alleen de langst continu gebouwde synthesizer in de geschiedenis, maar herbergt ook een geweldig klinkende opvolger van de eerder genoemde Korg VC-10. De zwanenhalsmicrofoon zit er niet per ongeluk bij!

Korg Micro Korg Analog Modelling Synthesizer

Behringer Vocoder VC340 

Het is geen toeval dat deze analoge vocoder met geïntegreerde strijkersensemble-synthesizer op de eerder genoemde VP-330 lijkt, want het is in feite een kloon die heel dicht bij het origineel ligt. En het is ook nog een stuk goedkoper!

Behringer Vocoder VC340

Arturia MicroFreak 

Deze kleine hybride synthesizer met touch-keyboard bevat nu ook een volwaardige vocoder. Sluit gewoon de microfoon aan en begin met opnemen! Een zwanenhalsmicrofoon is als accessoire verkrijgbaar (tegen een kleine prijs) via deze link.

Arturia MicroFreak

Rob Papen RoCoder 

Er zijn ook geweldige softwarevocoders die gebruik maken van de voordelen van een computergebaseerd effect. Zo heeft deze 32-bands vocoder van Rob Papen veel extra functies en mogelijkheden die uitnodigen tot experimenteren en het wildste geluid genereren dat je maar kunt bedenken.

Rob Papen RoCoder

Vocoder – klassieke en moderne voorbeelden in muziek

Kraftwerk – Die Stimme der Energie

Iedereen kent “Autobahn” wel. Wat nog gedenkwaardiger is, is dit nummer van het album “Radioaktivität”, dat tientallen keren is gesampled.

Pink Floyd – Sheep

Dit nummer van het album “Animals” uit 1977 is met 10:18 min niet bepaald kort. De vocoder begint vanaf 6:24 min. en toont het plezier van experimenteren waarvoor de legendarische Britse band zo populair was.

Electric Light Orchestra – Mr. Blue Sky

ELO heeft met het album “The Vocoder” een muzikaal monument voor de vocoder opgericht. Op “Mr. Blue Sky” van dit album begint het populaire effect op 2:38 min.

Zedd, Maren Morris, Grey – The Middle

Na zoveel klassiekers is hier het bewijs dat de vocoder nog steeds wordt gebruikt in de huidige popmuziek. Producer Zedd begeleidt er het hele refrein mee. En het klinkt geweldig!

Quiz tijd!

Heb je iets geleerd na het lezen van dit artikel? Ontdek het hier in de quiz!

Gebruik je zelf een vocoder of heb je een favoriet nummer met dit effect? Laat het ons weten met een reactie!

Toon alle blogs door Larry